Literatuur

De positie van de Oostenrijkse literatuur is te vergelijken met de Vlaamse letterkunde. Op grond van de taal wordt de Oostenrijkse literatuur dikwijls ingedeeld bij de Duitstalige, zoals de Vlaamse bij de Nederlandstalige wordt ingelijfd. Maar daarmee wordt de Oostenrijkse literatuur onrecht aangedaan. De thematiek, de cultuur, de humor, de kijk op de eigen samenleving en geschiedenis geven de Oostenrijkse literatuur een eigen karakter. Het is zelfs zo dat de Duitstalige literatuur rond 1900 een enorme impuls heeft gekregen van destijds goed florerende Oostenrijkse letteren.

Bekende Schrijvers

Een kleine greep uit de elite van toen, die ook in de Lage Landen niet onbekend is: Arthur Schnitzler, Stefan Zweig, Hugo von Hofmannsthal en Robert Musil. Die opleving rond het einde van de eeuw stond overigens niet op zichzelf. Aan het einde van de 19de eeuw was Wenen Wenen een stormachtig en bruisend centrum van vernieuwingen in de schilderkunst, architectuur, muziek en literatuur. En niet te vergeten in de psychologie: het was immers ook in het chaotische, eind-19de-eeuwse Wenen dat Sigmund Freud (1856-1939) geneeskunde studeerde en zijn inmiddels overbekende psychoanalytische theorieën ontwikkelde. Zijn klassieker Die Traumdeutung verscheen in 1900.

Voor geïnteresseerden in die meeslepende periode van artistieke en wetenschappelijke bloei schreef Carl Schorske een levendige studie: Fin de Siecle Vienna, dat bij uitgeverij Agon in een Nederlandse vertaling verscheen (Wenen in het fin de siècle). Freud was goed bevriend met Arthur Schnitzler (1862-1931), ook arts, maar bekend geworden als auteur die op briljante wijze het Wenen van rond 1900 tot leven bracht. Zijn toneelstukken, romans en novellen worden bevolkt door personages die zo op de sofa van collega Freud konden plaatsnemen.

Arthur Schnitzler, 'de Freud in fiction'

Ingeborg Bachmann

Een aparte vermelding verdient verder Ingeborg Bachmann (1926-1973), schrijfster en filosofe, die in de jaren vijftig bijzonder imponeerde met twee (vrijwel rijmloze) gedichtenbundels die later door de Amsterdamse uitgeverij Amber in Nederlandse vertaling werden gepubliceerd: Tijd in onderpand (1988) en Aanroeping van de Grote Beer (1989). Haar enige roman, Malina (1971), werd in 1990 verfilmd door Werner Schroeter; Elfriede Jelinek schreef het scenario. Een intrigerende schrijver uit de generatie daaropvolgend was Thomas Bernhurd (1931-1989), van wie u in Nederand nog regelmatig toneelstukken kunt zien. Denk aan Der Theatermacher (1984), Ritter, Dene, Voss (1984) en Heltlenplatz (1988). Centraal daarin, maar ook in zijn overige proza, staat zijn continue kritiek op het corrupte Oostenrijk. Op een polemische, sarcastische wijze rebelleerde hij tegen alles wat niet deugt in eigen land, hetgeen heel wat tumult, schandalen en processen tot gevolg had. Kritiek op het burgerlijke, hypocriete Oostenrijk is ook een van de thema's in het werk van de in 1946 geboren en niet onomstreden Elfriede Jelinek, die theaterwetenschappen, kunstgeschiedenis en piano studeerde. Verder worden ook de klassenmaatschappij, de mannenwereld en de mythes rond het liefdes- en gezinsleven door haar op een meedogenloze, cynische manier aan de kaak gesteld. Bij Van Gennep verschenen van haar hand onder andere de vertalingen: De pianiste (1986), Lust (1989) en Uitgesloten (1991). Bij Querido verscheen in 1998 haar De kinderen van de doden, dat volgens de flaptekst als Jelineks opus magnum tot nog toe kan worden beschouwd. Al haar verachting en obsessies zijn erin samengebald. Eén van de meest succesvolle auteurs van de jongste generatie is Robert Schneider, die in 1961 werd geboren en een teruggetrokken leven in een bergdorp leidt. Zijn debuutroman 'Wie liefheeft slaapt niet' is inmiddels in 25 talen vertaald. Bovendien werd het boek, dat handelt over het tragische leven van een miskend muzikaal genie, verfilmd en bewerkt voor theater. Ook zijn tweede roman is in het Nederlands vertaald onder de titel De luchtwandelaarster (Amsterdam: De Arbeiderspers).